Opstellingen

Het systemisch werk, of het doen van familieopstellingen, is ontwikkeld door Bert Hellinger. Het gaat er vanuit dat gebeurtenissen uit het verleden nog steeds hun effect kunnen hebben in het heden. Dit is het geval wanneer deze gebeurtenissen niet zijn verwerkt door de degenen in wiens leven ze plaatsvonden. Dat wat niet verwerkt wordt, blijft onbewust aanwezig en speelt daarmee -ook onbewust- door in overtuigingen, emoties en gedrag van betrokkenen. Die op hun beurt weer invloed hebben op de kinderen die daarna worden opgevoed. Dit wordt dan zichtbaar in uitgesproken gedrag of emoties bij het kind.

Een opstelling is een manier om deze onbewuste patronen en dynamieken in een familie- of gezinssysteem zichtbaar te maken. Het maakt duidelijk op welke plek jij staat of stond als kind binnen jouw gezin van herkomst, waarmee ook duidelijk wordt of deze plek wel klopt. De dynamiek in de opstelling maakt vervolgens duidelijk welke rol jij hebt (of had) en of die rol wel klopt op jouw plek. Ook wordt zichtbaar welke verantwoordelijkheden er worden of werden gedragen en door wie. Als verantwoordelijkheden bij de verkeerde persoon liggen (bijvoorbeeld bij een kind in plaats van bij een ouder), dan kunnen die worden teruggegeven aan de ‘eigenaar’.

Het mooie van een opstelling is dat de informatie die vrij komt neutraal is. Er is geen kwestie van schuld; niemand heeft iets ‘fout’ gedaan. Het is niets meer of minder dan een manier om inzicht te krijgen in de onbewuste patronen, waarna de ordening kan worden hersteld zodat de onderlinge dynamiek weer ‘gezond’ kan worden. Zo kan iedereen weer in zijn kracht komen.

WERKVORMEN
Opstellingen vinden traditioneel plaats in groepsverband, waarbij mensen uit die groep de rol van de verschillende gezinsleden op zich nemen en in de ruimte worden geplaatst. Als alle leden van het (gezins)systeem middels een ‘representant’ een plek hebben gekregen, is er een soort ‘tableaux vivant’ ontstaan waarmee vervolgens gewerkt kan worden. Binnen mijn coachingspraktijk werk ik uiteraard individueel. Daarbij leggen we matjes op de vloer in plaats van representanten in te zetten, om mensen of thema’s uit het (familie)systeem te vertegenwoordigen. Als begeleider neem ik dan afwisselend op de verschillende plekken zelf de rol van representant op mij, zodat de informatie en dynamiek op die manier zichtbaar kan worden.

Naast een opstelling in de ruimte, werk ik soms ook met tafelopstellingen. Hierbij gebruik ik poppetjes en diverse andere materialen om mensen en plekken te vertegenwoordigen, eea afhankelijk van de vraagstelling en de vraagsteller. Deze vorm kan makkelijk tijdens een coachingsgesprek worden toegepast, bijvoorbeeld om een bepaald aspect uit te lichten, en werkt vooral heel fijn bij jongeren.

Individueel 

Een opstelling van je gezin van herkomst kan ontzettend behulpzaam zijn en inzicht geven in de diepere (onbewuste) patronen in jou, die schijnbaar een eigen leven leiden. Meestal gaat het om overlevingsstrategieen of ‘copingmechanismen’ die je je als kind al eigen hebt gemaakt en die ook wanneer je volwassen bent een rol blijven spelen in contact met anderen. Op den duur ga je dat als belemmerend ervaren en krijg je behoefte aan meer inzicht daarin. Het doen van een opstelling is dan heel behulpzaam. Je kunt daarnaast ook je relatie opstellen, je werk, je eigen gezin, overtuigingen, kindsdelen of bijvoorbeeld dillemma’s. Het valt of staat dus zeker niet met uitsluitend kijken naar je gezin van herkomst. Wat er wordt opgesteld is steeds afhankelijk van de vraagsteller, de vraag en het moment van die vraag in de ontwikkelingsweg van de vraagsteller.

 

Gezinsopstelling

Wanneer ouders bij mij komen met vragen over het welbevinden of gedrag van hun kind, zal mijn blikrichting wanneer het een hoogbegaafd kind betreft altijd eerst naar het onderwijs gaan. Zit het kind op de goede plek? Wordt het gezien door de leerkracht? Wordt er maatwerk aangeboden? Mag het versnellen? Hoewel er wat dat betreft meestal nog heel wat verbeteringen kunnen (en moeten) worden aangebracht, is er thuis soms ook een dynamiek ontstaan die als belemmerend wordt ervaren voor het hele gezin.

Er is bijvoorbeeld sprake van veel strijd door boosheid of grensoverschrijdend gedrag van het kind (of de kinderen). Of er zijn zorgen omdat het zich terugtrekt. Hij/zij kan maar niet in slaap vallen of heeft last van allerlei angsten. Soms zitten ouders onderling niet op een lijn in de opvoeding, juist op die punten waar het schuurt en geeft dat een extra druk met bijbehorende spanning. Een en ander kan gepaard gaan met gevoelens van machteloosheid.

In alle gevallen waarbij een kind opvallend gedrag laat zien, dat niet in lijn lijkt te zijn met de situatie(s), kan er óók sprake zijn van een ‘belast’ familiesysteem. In mijn artikel ‘Ruimte & Grenzen’ beschreef ik al eerder hoe je als ouder in een dubbelrol terecht komt: je bent niet alleen ouder van je kind(eren) maar ook kind van jouw ouders. Vaak spiegelen je eigen kinderen met hun gedrag of gevoelens pijnplekken die jij zelf bewust of onbewust hebt opgelopen toen jij kind was. En hetzelfde geldt natuurlijk ook weer voor jouw ouders, waarvoor jijzelf als kind een spiegel bent geweest.

Wanneer er dus heel specifiek een vraag is over een kind of over de dynamiek binnen een gezin met minderjarige kinderen, dan doen we een gezinsopstelling waarbij alle gezinsleden erbij zijn, dus ook jonge kinderen. Zij hoeven niet mee te doen maar krijgen wel mee wat er gebeurt. Alleen al het feit dat er woorden worden gegeven aan de plek die zij invullen of dat wat zij onbewust voelen -woorden die bij hun leeftijd passen natuurlijk-, kan tot een grote opluchting leiden zonder dat zij daarop rechtstreeks worden aangesproken. Het is bovendien bijzonder helend voor een kind om te ervaren dat zijn of haar ouders bereid zijn te kijken naar wat achter hen ligt, naar de beurse plekken die zijzelf hebben opgelopen tijdens hun jeugd, en/of naar dat wat zij zelf zijn gaan dragen als kind.

Opstellingsdagen

Incidenteel organiseer ik opstellingsdagen, waarbij we werken met een groep. Er is dan ruimte voor een aantal vraagstellers en ook altijd behoefte aan representanten. Het representeren in een opstelling van iemand anders wordt vaak onderschat: omdat het ogenschijnlijk over de vraagsteller gaat, zou het niets met jou als representant te maken hebben. De ervaring leert dat dit toch niet het hele verhaal is. Vaak is het geen ‘toeval’ dat de vraagsteller juist jou heeft gekozen om op die specifieke plek te gaan staan van iemand die een rol speelt in zijn systeem. Al gauw blijkt dat de thema’s die op die plek spelen heel dichtbij jouw eigen thema’s liggen, waardoor jij kunt mee resoneren op de heling die in die opstelling plaatsvindt. Ik heb tijdens mijn opleidingen zelf natuurlijk talloze keren als representant gestaan en dat heeft me ontzettend veel inzicht gegeven in de dynamiek in mijn eigen leven en achtergrond.

Voor mensen die het nog spannend vinden om een eigen vraag in te brengen kan het ook fijn zijn om eerst ‘veilig’ als representant te beginnen om zo te kunnen ervaren wat het precies inhoudt om een opstelling te doen.